fot. Agata Kubiak
Góry Izerskie to kraina jeszcze niedawno kojarzona z ukrytymi skarbami, osadami górskimi po których dziś ostały się tylko fundamenty, rozległymi torfowiskami, małym ruchem turystycznym i pysznymi naleśnikami w Chatce Górzystów. Stanowiły raj dla osób kochających zimę, gdyż ze względu na charakterystyczny mikroklimat padały w nich rekordy niskich temperatur i najdłużej utrzymywała się pokrywa śnieżna. Czas niestety ucieka i jak mawiał Heraklit: „Wszystko płynie”. Na przestrzeni ostatnich lat zmieniły się też Góry Izerskie. Dziś z hasłami: „Izery”, Jakuszyce, Świeradów-Zdrój kojarzą się przede wszystkim: narciarstwo biegowe zimą, a latem coraz popularniejsza turystyka rowerowa, kolejki w Chatce Górzystów czy Stacji Turystycznej „Orle”, gondola na Stóg Izerski czy Sky Walk w Świeradowie-Zdroju.
Mezoregion Góry Izerskie graniczy z trzema innymi: od północy i północnego wschodu z Pogórzem Izerskim (linia: granica państwa – Świeradów Zdrój – Przecznica – Kwieciszowice – Mała Kamienica – droga krajowa nr 3 między Piastowem a Wojcieszycami), od wschodu z Kotliną Jeleniogórską (linia: droga krajowa nr 3 między Piastowem a Wojcieszycami – Piechowice Górne) i dalej z Karkonoszami (linia: Piechowice Górne – Szklarska Poręba – Jakuszyce – granica państwa).
Granice: południowo-wschodnią, południową i zachodnią mezoregionu, wyznacza granica państwowa między Polską a Republiką Czeską (linia: linia kolejowa na odcinku Mýtiny – wiadukt kolejowy nad Jízerą – wzdłuż rzeki Izery (Jízery) – wzdłuż granicy wschodniej CHKO Jizerskiè hory – granica państwa na drodze nr 361).
Większą część opisywanego terenu zajmuje najbardziej wysunięte na zachód pasmo sudeckie (po stronie polskiej), czyli Góry Izerskie. Budują je dwa grzbiety: północny Kamienicki i południowy Wysoki Grzbiet z Masywem Zielonej Kopy, a rozdziela je dolina rzeki Kwisy. Najwyższym szczytem pasma jest Wysoka Kopa, której wierzchołek znajduje się poza szlakiem turystycznym. Jeszcze niedawno tłumnie odwiedzany przez piechurów (znajduje się bowiem w wykazie wielu odznak turystycznych), obecnie niedostępny ze względu na ochronę cietrzewia. Pasmo to charakteryzują łagodne grzbiety, malownicze grupy skalne, bogactwa minerałów i bogata roślinność, chroniona w dwóch rezerwatach przyrody.
Krokusy w Górzyńcu to rezerwat florystyczny utworzony 1962 roku ze względu naturalne skupisko krokusów, czyli szafranu spiskiego. Krokusowa łąka stała się znana już na początku XIX wieku, a do roku 1945 uznawano ją za pomnik przyrody. Oprócz fioletów kwiatków w rezerwacie rośnie wiele innych rzadkich gatunków: arnika górska, goryczka trojeściowa, dziewięćsił bezłodygowy, wawrzynek wilczełyko, podrzeń żebrowiec, śledziennica naprzeciwlistna, kukułka plamista, orlik pospolity, fiołek trójbarwny, a także ostrożeń dwubarwny, będących gatunkami zagrożonymi w Karkonoszach i Górach Izerskich. Drugi rezerwat to Torfowiska Doliny Izery, powstały w 2000 roku na Hali Izerskiej. Jego zadaniem jest ochrona flory i fauny torfowisk, uznawanych za jedyne torfowiska górskie o charakterze subarktycznym w kraju. Można w nim spotkać rarytasy ze świata roślin i zwierząt takie jak: wierzba borówkolistna, malina moroszka, brzoza karłowata, bażyna obupłciowa i czarna, żurawina drobnolistna, turzyca skąpokwiatowa i bagienna, bagnica torfowa, wełniaczka darniowa i pochwowata, sit cienki, rosiczka okrągłolistna i pośrednia, widłaczek torfowy, widłak jałowcowaty, wroniec widlasty oraz sosna błotna, cietrzew, puchacz, sóweczka, czeczotka, orzeł bielik, żuraw, bocian czarny, lelek i zimorodek.
Góry stanowią większość opisywanego mezoregionu, ale nie całość. Jednakże w tym przypadku istnieją bardzo silne powiązania między obszarem górskim i podgórskim. Miastem, które jednoznacznie dziś kojarzy się z Górami Izerskimi jest uzdrowisko Świeradów-Zdrój, którego od 1973 roku częścią jest, najmniejsze onegdaj, uzdrowisko w Sudetach – Czerniawa-Zdrój. Pojedyncze wzmianki o cudownych właściwościach wód pojawiały się już w starych legendach. Tematem tym zainteresował się w XVI w. berliński lekarz Leonard Thurneysser pisząc o ciepłych i zimnych, metalicznych wodach nazywając je „świętym źródłem”. Wg legendy jego inspiracją miała być martwa żaba znaleziona w świeradowskim źródle, u której brakowało znamion procesu rozkładu. W wieku XVIII przeprowadzono stosowne badania, potwierdzono lecznicze właściwości okolicznych wód, obudowano pierwsze źródełko i tak Świeradów zaczął się stawać uzdrowiskiem, którym pozostał do dziś. Oprócz kuracji wodami, stosowano także kąpiele i zabiegi borowinowe, do których pozyskiwano torf od osadników z osady Gross Iser na Hali Izerskiej. Dziś po kolonii pozostały fundamenty budynków i budynek dawnej szkoły znany obecnie jako Chatka Górzystów.
Historia regionu nierozerwalnie łączy się z górnictwem, począwszy od walońskich poszukiwaczy skarbów poprzez wydobycie rudy cyny, srebra, złota i kobaltu (okolice Gierczyna), skończywszy na nieczynnym już kamieniołomie „Stanisław” na Izerskich Garbach.
Mezoregion Góry Izerskie to urokliwy areał zarówno dla kuracjuszy, piechurów, poszukiwaczy skarbów i minerałów, czy zwolenników jagód. Pierwsi mogą zażywać zabiegów, popijać lecznicze wody przechadzając się przepiękną 80-metrową Halą Spacerową, udać się na wycieczkę na Stóg Izerski, Sępią Górę albo do Czarciego Młyna. Amatorzy jagód odnajdą swój raj penetrując Grzbiet Kamienicki. Poszukiwacze skarbów dawnych mogą tropić swe marzenia związane z kamieniami szlachetnymi czy zaginionym posągiem Lwińca w rejonie Zamku Wieczornego lub Hali Izerskiej, a Ci szukający tajemnic wojennych, może je odnajdą w rejonie Sępiej Góry. Obieżyświatom natomiast uda się znaleźć ukojenie w ciszy i spokoju podczas wędrówek zamglonymi ścieżkami. Może nawet usłyszą głosy dawnych osadników górskich?
Opracowała Agata Kubiak, sierpień 2022
Bibliografia:
Staffa Marek, Słownik geografii turystycznej Sudetów t.8, Wrocław 1997
https://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/, [dostęp 2023-01-15]
Mapa i zdjęcia — mezoregion Góry Izerskie
(po kliknięciu na mapę zostanie otwarta nowa zakładka z oryginalną lokalizacją)