fot. Waldemar Kubiak
Brama Lubawska to mezoregion zajmujący zachodnią część makroregionu Sudety Środkowe. Jest to kraina, przez którą malowniczo wije się rzeka Bóbr, otoczona łąkami i łagodnymi wzniesieniami, z których rozpościerają się widoki na Karkonosze, Rudawy Janowickie i Góry Krucze. Brak w niej modnych kurortów i rozrywek, szeroko znanych zabytków, czy wyzwań w postaci zdobywania szczytów górskich. Ma jednak swój urok. Skupiona wokół dwóch, niegdyś prężnie działających ośrodków miejsko-przemysłowych: Kamiennej Góry i Lubawki, dziś nieco zakurzonych i zapomnianych, oferuje spokój, możliwość poznania miejsc mniej oczywistych i popularnych, takich jak Muzeum Tkactwa, czy Kościół Łaski w Kamiennej Górze, Lubawki — miasta, gdzie w sposób kontrastowy przeszłość towarzyszy teraźniejszości, małych wsi skrywających fragmenty wielkiej historii Dolnego Śląska takich jak Miszkowice z ruinami kościoła ewangelickiego, Karczmą Książęcą i opowieściami o ukrytych przez zakonników skarbach z Krzeszowa.
Nazwa mezoregionu pochodzi od naturalnej przełęczy pomiędzy Grzbietem Lasockim, a Górami Kruczymi. Od wieków przebiegał tamtędy szlak handlowy łączący Śląsk z Czechami, sprzyjający rozwojowi okolicznych terenów. Dostępność przełęczy stanowiła też potencjalne zagrożenie zbrojnej inwazji sąsiedniego kraju, co najprawdopodobniej wpłynęło na powstanie czasowego grodu w Lubawce, czy zamku w Kamiennej Górze. Poprzez wieki i uwarunkowania historyczne szlak tracił na znaczeniu, co po zakończeniu budowy trasy szybkiego ruchu w kierunku Pragi może powoli zacząć się zmieniać i pobudzić ruch turystyczny w regionie.
W ostatnich dekadach różnie wytyczano granice mezoregionu, ale od 2018 r. graniczy on z czterema innymi mezoregionami oraz, na odcinku południowym, z Republiką Czeską. Od południowego zachodu i częściowo zachodu z Karkonoszami (linia: granica państwa na Lasockim Grzbiecie – Niedamirów – Jarkowice – północne podnóże Stróży – potok Bachorzyna), dalej od zachodu i północnego-zachodu i północy z Rudawami Janowickimi (linia: potok Bachorzyna – wzdłuż wschodnich podnóży wzniesień: Chełmczyk, Świerczyna, Rudzianka – potok Białka – rzeka Świdnik – droga wojewódzka nr 367 – Pisarzowice – Raszów – Marciszów), od północnego wschodu z Górami Wałbrzyskimi (linia: Marciszów – wzdłuż linii kolejowej Wałbrzych – Jelenia Góra – Jaczków, a od wschodu z Górami Kamiennymi (linia: Jaczków – wzdłuż drogi Kamienna Góra – Stare Bogaczowice – poniżej północnego podnóża Polskiej Górki – Kamienna Góra – Przedwojów – wzdłuż drogi krajowej nr 5 – zachodnie podnóże Gór Kruczych – granica państwa). Kraniec południowy wyznacza granica państwa (linia: granica państwa u północno-zachodni stok Polskiej Góry – droga krajowa nr 5 – wzdłuż zielonego szlaku granicznego – ok. 400 m na zachód szlakiem granicznym za przejściem granicznym Bobr (Grzbiet Lasocki).
Mezoregion zbudowany jest ze skał osadowych takich jak: piaskowce, mułowce, czy zlepieńce. Mimo, że stanowi on część Sudetów, próżno doszukiwać się w nim pasm górskich. Wśród łąk i łagodnych wzniesień wyróżniają się zlepieńcowe grzbiety w rejonie Szczepanowa i zbiornika Bukówka, których najwyższym punktem jest Zadzierna (724m n.p.m.), będąca popularnym celem spacerów, nie tylko tych dzisiejszych. Wierzchołek odwiedzano już w wiekach minionych, a do 1945 r. uznawane było za pomnik przyrody. Na szycie znajduje się punkt widokowy, usytuowany na wyraźnej ścianie skalnej, wyrastającej nad Bukówką. Drugim miejscem kojarzonym z „górską” częścią mezoregionu są Spękane Skały, górujące nad Miszkowicami i Jarkowicami. Zlepieńcowe wychodnie ciągną się na długości ok. 190 m i stanowią przyjemny punkt widokowy na Góry Krucze i część Grzbietu Lasockiego. Skały znano pod mianem Fehrestein, uznano za pomnik przyrody i często odwiedzano, o czym świadczą pozostałości po barierkach zabezpieczających. Dziś cieszą się sporą popularnością wśród wspinaczy, a pierwsze drogi zostały wytyczone przez Czechów z sąsiedniego Trutnova. Coraz częściej zaglądają tu też ciekawscy turyści.
Na długie lata Brama Lubawska wypadła z obiegu turystycznego, co powoli się zmienia. Powstają ścieżki rowerowe, wspinacze na nowo odkrywają masyw Zadziernej, czy Spękane Skały, rozwija się baza noclegowa. Coraz bardziej zyskuje na popularności Jezioro Bukowskie, bardziej znane jako zbiornik Bukówka, przy którym urządzono miejsca rekreacyjne, czy miejscowość Bukówka, w której zobaczyć można zaporę, udać się na spacer na wzniesienie Zameczek, zwane dawniej Górą Zamkową, w poszukiwaniu reliktów legendarnego zamku i skarbów w nim, podobno, ukrytych. Warto też zajrzeć nieco w głąb wioski i zobaczyć pomnik dawnego prawa, czyli kamienny krzyż z poziomą linią, którą prawdopodobnie zaznaczono poziom wody podczas powodzi w 1897 roku.
Nie można też zapomnieć o prężnych, onegdaj, ośrodkach przemysłowych — Kamiennej Górze, czy Lubawce. Warto zajrzeć do Muzeum Tkactwa, obejrzeć płyty nagrobne przy Kościele Łaski, poczuć atmosferę dawnego przepychu, o którym przypominają zabudowania Kamiennej Góry. Dziś opuszczone i przykurzone, czekają na powrót do życia — jak cały mezoregion.
Opracowała Agata Kubiak, luty 2023
Bibliografia:
Staffa Marek, Słownik geografii turystycznej Sudetów t.8, Wrocław 1997.
Wiszewski Przemysław, Świat na pograniczu. Dzieje Lubawki i okolic do 1810 r., Wrocław 2015
https://wyszedlzdomu.pl/o-kamiennym-krzyzu-z-bukowki-co-oznacza-wyryta-linia-opowiada-niezwykla-historie/, [dostęp 2023-01-15]
https://wyszedlzdomu.pl/zamek-w-bukowce-nie-tylko-legenda-istnial-naprawde-ile-przetrwalo-do-dzis-po-700-latach/, [dostęp 2023-01-15]
https://paskonikstronik.blogspot.com/search?q=Sp%C4%99kane+Ska%C5%82y, [dostęp 2023-01-15]
https://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/, [dostęp 2023-01-15]
Mapa i zdjęcia — mezoregion Brama Lubawska
(po kliknięciu na mapę zostanie otwarta nowa zakładka z oryginalną lokalizacją)