fot. Waldemar Kubiak
Mezoregion Góry Sowie zawiera się w makroregionie Sudety Środkowe, w jego północnej części, licząc sobie 201 km2 powierzchni. Głównie odwadniany jest przez rzeki: Bystrzycę (od północy) i Nysę Kłodzką (od południa).
Graniczy on z sześcioma innymi mezoregionami — Górami Wałbrzyskimi, Pogórzem Wałbrzyskim, Obniżeniem Podsudeckim, Górami Bardzkimi i Obniżeniem Noworudzkim.
Na północnym zachodzie przechodzi granica z Górami Wałbrzyskimi (linia: Głuszyca, wzdłuż drogi 381 do stacji paliw, dalej wzdłuż rzeki Bystrzycy przez Jugowice do potoku Mydlana Woda w Zagórzu Śląskim), a na północy z Pogórzem Wałbrzyskim (linia: od potoku Mydlana Woda w Zagórzu Śląskim, wzdłuż ulicy Głównej i dalej rzeki Bystrzycy, poprzez Lubachów do Bystrzycy Górnej). Od północnego wschodu i wschodu opisywany mezoregion graniczy z Obniżeniem Podsudeckim (linia: od Bystrzycy Górnej wzdłuż granicy lasu, poprzez Lutomię Górną, wschodni kraniec Rościszowa, po południowo wschodnią część Bielawy), natomiast od wschodu z Wzgórzami Niemczańsko-Strzelińskimi (linia: południowo wschodnią część Bielawy, wzdłuż granicy lasu, przez Wiatraczyn, Jemną i Srebrną Górę po rzekę Budzówkę). Od południa graniczą Góry Sowie z Bardzkimi (linia: wzdłuż Budzówki, wzdłuż dopływu Budzówki do drogi nr 385 i podle niej do Podlesia), a od zachodu z Obniżeniem Noworudzkim (linia: Podlesie, wzdłuż granicy lasu przez Przygórze, Sokolec; następnie przez Sierpnicę po zachodnią część Głuszycy i stację paliw).
Skały budujące mezoregion to gnejsy, migmatyty, zlepieńce (masyw gnejsowy Gór Sowich) oraz wapienie, piaskowce, margle i iły (struktura bardzka). Tutaj warto zwrócić uwagę na jedno zdanie, dość często się powtarzające w różnych materiałach, a mianowicie, że Góry Sowie są starymi górami. Nie jest ono prawdziwe, natomiast właściwe jest stwierdzenie, iż Góry Sowie zbudowane są ze starych skał.
Południowa część mezoregionu zafascynuje miłośników geologii. Można tam bowiem zaobserwować fragment struktury bardzkiej, czyli osadów dawnomorskich, praktycznie nie zmetamorfizowanych, do których należy flisz z okresu karbonu, stanowiący powtarzającą się sekwencję piaskowców, mułowców i iłowców. Drugiego takiego miejsca w Sudetach nie ma!
Mezoregion ten jest bardzo atrakcyjny turystycznie — nie tylko poprzez teren górski z Wielką Sową (najwyższy jego szczyt 1015 m n.p.m.) i Kalenicą, która, wraz ze Słoneczną, objęta jest rezerwatem przyrody „Bukowa Kalenica” (1962 r.) Jak sama nazwa wskazuje, powstał on ze względu na zbiorowisko kwaśniej buczyny górskiej. Można tam też zobaczyć rzadkie gatunki, takie jak: wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, śnieżyca wiosenna, czosnek niedźwiedzi i przenęt purpurowy.
Na terenie mezoregionu Góry Sowie znajduje się najatrakcyjniejszy odcinek trasy, którą niegdyś jeździła Kolejka Sowiogórska, wraz ze stworzonym specjalnie dla niej wąwozem i wspaniałymi wiaduktami — Żdanowskim i Sowiogórskim, zresztą wytyczono tamtędy ścieżkę dydaktyczną „Zębata”.
Niezwykle popularnym, ale też i urokliwym, zakątkiem mezoregionu jest Zagórze Śląskie ze sztucznym zbiornikiem, czyli Jeziorem Bystrzyckim, a także wznoszące się nad nim wzgórze z zamkiem Grodno. Południowe i południowo-wschodnie stoki wzgórza, porośnięte grądem środkowoeuropejskim, i fragment terenu, aż do zapory na jeziorze Bystrzyckim, objęto ochroną i ustanowiono rezerwat przyrody „Góra Choina” (1957 r.), w którym zaobserwować można: lilię złotogłów, śmiałka pogiętego, kopytnika pospolitego, parzydło leśne i kruszczyka szerokolistnego.
W części środkowej mezoregionu wytyczono Park Krajobrazowy Gór Sowich, natomiast część północno-wschodnią i południową obejmuje obszar chronionego krajobrazu Góry Sowie i Bardzkie.
Historia opisywanego terenu związana jest w dużej części z górnictwem — już od czasów średniowiecznych wydobywano tutaj rudy metali, pozyskiwano minerały i surowce skalne.
Jedną z najważniejszych rud była ruda srebra, a jej wydobycie miało miejsce, przede wszystkim, w rejonie Srebrnej Góry, która uzyskała przywilej górniczy w 1536 roku. Do dziś w terenie można zauważyć pozostałości po pracach górniczych, a do niektórych sztolni można bezpiecznie zajrzeć wędrując po górach (np. Sztolnia Samotnika). Jednakże najbardziej znanym miejscem Srebrnej Góry jest potężna Twierdza Srebrnogórska, od 2004 roku mająca status pomnika historii.
Atrakcją opisywanego mezoregionu są także podziemne kompleksy pozostałe po ogromnych inwestycjach i pracach poczynionych przez Niemców w czasie II wojny światowej w sektorze zbrojeniowym. Ten szeroko zakrojony projekt nosił nazwę „Riese”. Obiekty te położone są na terenie Gór Sowich. Do zwiedzania udostępniony jest „Obiekt Włodarz”, Osówka, Sztolnie i kompleks „Rzeczka” w Walimiu. Część prac przy projekcie „Riese” przeprowadzono w podziemiach zamku Książ, ale to już zupełnie inny mezoregion…
Opracowała Agata Kubiak, lipiec 2024
Mapa i zdjęcia — mezoregion Góry Sowie
(po kliknięciu na mapę zostanie otwarta nowa zakładka z oryginalną lokalizacją)