fot. Waldemar Kubiak
Kowal to małe miasteczko w województwie kujawsko-pomorskim. Jego historia, wg materiałów źródłowych, sięga XII wieku, a dokładnie roku 1185, kiedy to książę mazowiecki Leszek nadał osadę z kościołem kanonikom włocławskim.
Nazwa miasta najprawdopodobniej pochodzi od osady rzemieślniczej kowali, którzy mieszkali na podgrodziu grodu warownego na wyspie jeziora Krzewiata. Najprawdopodobniej gród nazywano tak samo jak dzisiejsze miasto.
Złota passa Kowala trwała od XIII do XVII wieku. Wieś stopniowo rozwinęła się w dobrze prosperujące osiedle handlowe, stanowiące jednocześnie ośrodek zarządu dóbr książęcych.
Dnia 30 kwietnia 1310 roku w Kowalu przyszedł na świat chłopczyk, znany później jako król Polski Kazimierz Wielki. Pod koniec pierwszej połowy XIV wieku miejscowość dwukrotnie zaatakowali krzyżacy, co przyniosło ogromne zniszczenia. Jednocześnie w pobliżu zaczęły się tworzyć trakty handlowe, które pozytywnie wpłynęły na sytuację gospodarczą miejscowości.
W latach 80. XIV w. Kowal w kronikach opisywano już jako miasto, posiadające zamek (odbudowany przez Kazimierza Wielkiego), kościół i komorę celną, a także organizujące cyklicznie targi i jarmarki.
Przez 200 następnych lat nastąpił systematyczny rozwój: w 1420 roku na kowalskim zamku pojawiło się poselstwo, proponując królowi Władysławowi Jagielle koronę Królestwa Czeskiego, a podczas wojny z zakonem krzyżackim miasto zobowiązano do wystawienia ośmiu pieszych zbrojnych. Miasto stanowiło ośrodek władzy sądowniczej i administracyjnej w powiecie kowalskim, a także od króla Zygmunta Starego otrzymało przywilej wyrobu i sprzedaży piwa i różnych wódek w konfraterni literackiej. Na początku XVII wieku ilość mieszkańców szacowano na ok. 1400 i 240 domostw.
Powolny upadek miasta zaczął się w połowie XVII wieku podczas tzw. potopu szwedzkiego — przemarsze wojsk, zniszczenia wojenne i zaraza spowodowały znaczący spadek zaludnienia.
W wyniku II rozbioru Polski miasto zostało włączone do Królestwa Prus, a następnie, po roku 1815 trafiło pod panowanie rosyjskie. Po klęsce powstania styczniowego Kowal zdegradowano administracyjnie — utracił prawa miejskie, które odzyskał dopiero w 1919 roku.
Dnia 13 września 1939 roku do miasta wkroczyły oddziały niemieckie. Wkrótce rozpoczęły się masowe wysiedlenia oraz eksterminacja ludności żydowskiej. Zniszczono ośrodki miejscowego kultu religijnego m.in.: kaplicę św. Rocha czy figurę św. Józefa. Wyzwolenie nadeszło 19 stycznia 1945 roku.
Dziś Kowal jest miasteczkiem przyjaznym i zadbanym, o czym między innymi świadczą odnowione ulice oraz park miejski. W ramach upamiętnienia ważnego miejscowego wydarzenia jakim było przyjście na świat Kazimierza Wielkiego, w 2010 roku ufundowano pomnik króla. Autorem projektu jest kowalski artysta-plastyk Artur Jeziorski, a wykonawcą rzeźbiarz Tadeusz Biniewicz. W tym samym roku, w siedemsetne urodziny monarchy, w Kowalu powstał nowy park imienia króla Kazimierza Wielkiego.
Opracowała Agata Kubiak, 2021