fot. Waldemar Kubiak
W ich przypadku odpowiednia zdaje się być parafraza znanego powiedzenia: „Tak mało, a jednocześnie tak wiele”…
Skaliste granie poprzecinane głębokimi rysami żlebów, skrzące się kolorami jeziora polodowcowe (tradycyjnie nazywane stawami), głęboka zieleń kosodrzewiny, mieniące się czerwienią i złotem trawy Czerwonych Wierchów… Przestrzeń i cisza przerywana nawoływaniami świstaków i głuchym łoskotem spadających kamieni…
Zamykając oczy i wytężając zmysły można usłyszeć echo sabałowych gęślików, czy poczuć dym unoszący się z płonących watr…
Tatry to góry, o których słyszał każdy Polak.
W większości uwaga populacji skupia się na miejscach stuprocentowych, takich jak: Morskie Oko, Giewont, Kasprowy Wierch, czy, ostatnimi czasy, najwyższym szczycie Polski — Rysach (2499 m n.p.m.). Dominantem całego łańcucha jest Gerlach (2655 m. n.p.m.)
To oczywiście tylko kilka miejsc zawartych w niewielkim, zwłaszcza po polskiej stronie, obszarze górskim. Teren znajdujący się w granicach naszego kraju, to zaledwie obszar ok. 183 km2. Od długiego czasu Tatry Polskie, będące częścią Łańcucha Tatrzańskiego dzielono na: Tatry Zachodnie i Wysokie. Ten podział zmienił się w 2018 roku, po wprowadzeniu obowiązującego obecnie podziału fizjograficznego. Wyróżnia się trzy mezoregiony: Tatry Zachodnie, Tatry Wysokie i Tary Reglowe. Utworzono je biorąc pod uwagę geologię, a także rodzaj i typ rzeźby.
Najwyższym szczytem polskiej części Tatr Zachodnich jest graniczny Starorobociański Wierch (2176 m n.p.m.). Polska część mezoregionu od zachodu, południowego zachodu i południa graniczy ze Słowacją (linia: Juraniowa Przełęcz – Bobrowiec – Grześ – Rakoń – Wołowiec – Łopata – Jarząbczy Wierch – Kończysty Wierch – Starorobociański Wierch – Pyszniańska Przełęcz – Smreczyński Wierch – Ciemniak – Kondratowa Kopa – Liliowe). Od wschodu i północnego wschodu natomiast mezoregion graniczy z Tatrami Wysokimi (linia: Liliowe – rejon Murowańca – wzdłuż Suchej Wody Gąsienicowej – na północnym wschodzie osiągając granicę z Tatrami Reglowymi). Granica północna polskiej części mezoregionu Tatr Zachodnich graniczy z Tatrami Reglowymi (linia: Sucha Woda Gąsienicowa – Magurska Przełęcz – nad Goryczkowym Wywierzyskiem – nieco poniżej Wyżniej Suchej Przełęczy – Mała Dziura Giewontowa – Bacuch – Przełęcz ku Stawku – Niżnia Kominiarska polana – Dolina Dudowa – Juraniowa Przełęcz).
W terenie, granice właściwie wszystkich trzech polskich mezoregionów, a właściwie ich polskich części, są niezwykle łatwo widoczne, nawet dla niewprawnego oka. Tatry zachodnie budują skały metamorficzne i granodioryty, piaskowce kwarcowe, dolomity i skały osadowe. W podłożu tym wykształciły się systemy jaskiniowe, będące elementem charakterystycznym dla tego regionu, w tym Wielka Śnieżna o długości 23 km i głębokości 824 m.
To w tym mezoregionie znajduje się tłumnie odwiedzana górna część Doliny Kościeliskiej ze Smreczyńskim Stawem, Czerwone Wierchy, Kasprowy Wierch, Giewont, czy jaskinie dostępne dla turystów: Jaskinia Mroźna, Raptawicka, Mylna i Wąwóz Kraków.
Mezoregionem budzącym największe emocje są Tatry Wysokie, zajmujące południowo-wschodnią część Tatr Polskich. Najwyższym szczytem Tatr Polskich, a jednocześnie i kraju są Rysy. Warto jednak wspomnieć, że najwyższym szczytem, przez który nie przebiega granica państwa jest Kozi Wierch (2291 m n.p.m.). Od zachodu i południowego zachodu Tatry Wysokie graniczą z Tatrami Zachodnimi (linia: dno Doliny Suchej Wody – rejon Murowańca – nad Litworowym Stawem – Liliowe), a od południa, południowego wschodu i wschodu ze Słowacją (linia: Liliowe – Skrajna Przełęcz – Świnica – Walentynkowa Grań – Gładki Wierch – Szpiglasowy Wierch – Mięguszowiecki Szczyt – Rysy – Żabi Mnich – Żabia Czuba – Żabia Grań – wzdłuż rzeki Białki – aż po wysokość mostku przy Drodze Oswalda Balzera).
Polska część Tatr Wysokich jest niewielka — raptem 46 km 2 i zarazem najwyższa w Tatrach Polskich. W znakomitej większości budują ją granitoidy, które w połączeniu z charakterystycznymi formami odziedziczonej rzeźby lodowcowej, tworzą niesamowity klimat nawiązujący do gór wysokich. Ostre granie skalne, stoki w formie ścian skalnych, jeziora i doliny polodowcowe (stawy) — wszystko to zachwyca i oszałamia. To w tym mezoregionie znajduje Morskie Oko, Czarny Staw pod Rysami, Dolina Pięciu Stawów Polskich, Mnich czy Kościelec. To tutaj znajdują się szlaki turystyczne uznawane za najtrudniejsze w kraju: Orla Perć, czy na Przełęcz pod Chłopkiem. To tutaj kwitnie taternictwo. I niestety, to tutaj pojawia się coraz więcej turystów, niekoniecznie przygotowanych do zaawansowanych wędrówek. I właśnie ten mezoregion stanowi ikonę Tatr.
Od 2018 roku w Tatrach Polskich wyodrębnia się mezoregion, który został nazwany Tatrami Reglowymi, co wzbudziło kontrowersje w wielu środowiskach. Wschodnia ich granica przebiega wzdłuż rzeki Białki (linia: wysokość Łysej Polany – przejście graniczne Łysa Polana – mostek nad Waksmundzkim Potokiem), południowa część, natomiast, graniczy z Tatrami Wysokimi i Zachodnimi (linia: dno Doliny Suchej Wody – Żleb pod Czerwienicą – Przełęcz Zawracik – nad Goryczkowym Wywierzyskiem – nad Kalacką Kopą – nad Lodowym Źródłem – Niżnia Polana Kominiarska – Juraniowa Przełęcz). Granica zachodnia przebiega wzdłuż granicy ze Słowacją (linia: Juraniowa Przełęcz – Góra Furkaska – stok Koryciańskiej Czuby – stoki Siwiańskich Turni). Od północy Tatry Reglowe graniczą z mezoregionem Bruzda Podtatrzańska (linia: wzdłuż Molkówki – południowe krańce Siwej Polany – Niżnia Kira Miętusia – wzdłuż Drogi pod Reglami – styk ulic Przewodników Tatrzańskich i Mieczysława Karłowicza – wzdłuż Owczej Ścieżki – wzdłuż Suchej Wody Gąsienicowej – południowy skraj Wawrzeczkowej Cyrhli – Łysa Polana – granica państwa na Białce).
Tatry Reglowe są najbardziej zalesionym mezoregionem w Tatrach Polskich. Znajdują się w nich takie miejsca jak: Mała Kopa Królowa, Sarnia Skała, Dolina Strążyska, Polana Kalatówki, ale i Kuźnice, gdzie znajduje się dolna stacja kolei linowej na Kasprowy Wierch, a także siedziba Tatrzańskiego Parku Narodowego. Sama nazwa Tatry Reglowe związana jest z gwarowym określeniem lasu porastającego stromy stok.
Większa część Tatr Polskich objęta jest Tatrzańskim Parkiem Narodowym, powstałym w 1955 roku, którego symbolem jest kozica tatrzańska. Innymi charakterystycznymi przedstawicielami fauny tatrzańskiej są niedźwiedź i świstak. Ostatnimi czasy pojawia się licznie jeszcze jeden gatunek — drapieżny i ekspanywny: homo sapiens sapiens.
We wszystkich trzech mezoregionach nie ma dróg ani osad ludzkich, ale turysta może zaspokoić swoje podstawowe potrzeby w schroniskach i punktach gastronomicznych, których na tak małej powierzchni jest dość dużo: w Dolinie Chochołowskiej, Kościeliskiej, na Hali Gąsienicowej, w Dolinie Pięciu Stawów Polskich i w Dolinie Roztoki.
Cały makroregion pokryty jest gęstą siecią szlaków turystycznych — obecnie ok. 241 km. W ostatnich latach przeprowadzono wiele prac rewitalizacyjnych, które przyczyniają się do wciąż postępującego rozwoju turystyki w Tatrach Polskich.
Opracowała Agata Kubiak, luty 2024